Publikacje

Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w ramach spółek cywilnych czy jednoosobowych działalności gospodarczych ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania całym majątkiem. Prowadzenie biznesu w formie spółki osobowej prawa handlowego jest co do zasady formą ograniczenia odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Zachowany jest przy tym korzystny sposób opodatkowania oraz pełna kontrola nad spółką. W przypadku spółek osobowych prawa handlowego znacznie łatwiej przeprowadzić sukcesje rodzinną. Zapraszam do omówienia po kolei różnic i zalet …

Spółka cywilna jest umową wspólników, którzy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób. Spółka cywilna nie jest rejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wbrew nazwie „spółka” rozumianym jako osobny podmiot, spółka cywilna nie jest podmiotem prawa cywilnego. Z prawnego punktu widzenia spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, ale zwykłą umową. W konsekwencji (z wyjątkami dotyczącymi w szczególności podatku VAT i prawa pracy), co do zasady:

• stroną zawieranych umów są wszyscy wspólnicy, a nie spółka cywilna,
• stroną prowadzonych postępowań sądowych są wszyscy wspólnicy, a nie spółka cywilna,
• majątek spółki cywilnej jest majątkiem wspólnym wspólników, a nie spółki cywilnej,
• pełną odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą wspólnicy, a nie spółka cywilna.

Wspólnikiem spółki cywilnej może być osoba fizyczna, osoba prawna, m.in. spółka z o.o., jak i tzw. ułomna osoba prawna, np. spółka komandytowa. Wspólnicy spółki cywilnej są bezpośrednio odpowiedzialni za jej zobowiązania i to całym swoim majątkiem osobistym. Tekst umowy spółki mógłby się ograniczać do wskazania osób wspólników, ich wspólnego celu gospodarczego oraz sposobu dążenia do jego osiągnięcia. Jednakże uregulowanie pozostałych zagadnień jest niezbędne by pozwolić przyszłym wspólnikom ułożenie wzajemnych relacji stosownie do ich potrzeb. W razie braku postanowień wspólników w danej sprawie zastosowanie znajdą reguły kodeksowe zawarte w przepisach art. 860-875 Kodeksu cywilnego, które są jednak dość ogólne i szczególnie w przypadku spółki cywilnej wysoce zalecane jest precyzyjne sporządzenie treści umowy spółki cywilnej, np. w zakresie postanowień, dotyczących wejścia spadkobiercy wspólnika do spółki na jego miejsce. Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie. Przy czym trzeba mieć na uwadze, że do wniesienia niektórych wkładów do wspólnego majątku wspólników wymagana jest forma szczególna, np. aktu notarialnego, w razie gdy wkładem ma być nieruchomość.

Istotą spółki cywilnej jest stałość jej składu osobowego, wobec czego wspólnik nie może rozporządzać udziałem w majątku wspólnym ani w jego składnikach (przynajmniej do rozwiązania spółki).

Spółkami osobowymi prawa handlowego są: spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna. Spółki osobowe prawa handlowego są rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym. Spółki osobowe prawa handlowego mogą nabywać prawa i zaciągać obowiązki – mają podmiotowość prawną. Dlatego też to spółki osobowe prawa handlowego (a nie wspólnicy jak w przypadku spółki cywilnej) występują w obrocie pod własną firmą (nazwą), a prawa wniesione do spółki uznaje się za przeniesione na spółkę.

Wspólnicy spółki osobowej prawa handlowego, co do zasady, mimo, że również odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki razem ze spółką i z innymi wspólnikami, to jest to jednak tzw. odpowiedzialność subsydiarna. Oznacza to nic innego jak to, że co do zasady wspólnik spółki osobowej prawa handlowego może dopiero wtedy odpowiadać za zobowiązania spółki osobowej prawa handlowego, gdy wierzyciel nie uzyska zaspokojenia swoich roszczeń z majątku spółki osobowej prawa handlowego. Szczegółowe zasady dotyczące odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki osobowej kształtują się odrębnie w zależności od typu spółki. Spółka osobowa prawa handlowego jest bowiem odrębnym podmiotem, który posiada swój majątek, w przeciwieństwie do spółki cywilnej, która swojego majątku nie posiada. Rzeczy wniesione przez wspólników spółki cywilnej do spółki stanowią współwłasność wspólników tej spółki cywilnej.

Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności, również zasady reprezentacji i prowadzenia spraw spółki kształtują się odrębnie w zależności od typu spółki osobowej prawa handlowego:

• w spółce jawnej prawo do reprezentacji spółki i prowadzenia spraw spółki (w sprawach nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki) ma każdy ze wspólników spółki jawnej, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest natomiast zgoda wszystkich wspólników spółki jawnej,
• w spółce partnerskiej można wybrać jeden z dwóch sposobów reprezentowania spółki. Pierwszy z nich jest analogiczny do reprezentacji w spółce jawnej, tzn. prawo do reprezentacji ma każdy z partnerów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Drugim modelem reprezentacji w spółce partnerskiej jest powołanie zarządu jako osobnego organu. Prowadzenie spraw spółki partnerskiej odbywa się na zasadach właściwych dla spółki jawnej,
• w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej osobista odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki powiązana jest z przysługującym mu uprawnieniem do reprezentowania spółki oraz prowadzenia jej spraw. Komandytariusz w spółce komandytowej czy odpowiednio akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej, którego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest ograniczona, nie może co do zasady natomiast reprezentować spółki oraz prowadzić spraw spółki.

W celu pełniejszego zobrazowania najważniejszych różnic pomiędzy spółką osobową prawa handlowego a spółką cywilną przedstawiam poniższe zestawienie:

Kwestia sukcesji

W ostatnim czasie zaobserwować można coraz większą świadomość przedsiębiorców w zakresie sukcesji przedsiębiorstwa – i całe szczęście. Spółki osobowe prawa handlowego – w przeciwieństwie, co do zasady, do prowadzenia biznesu w formie jednoosobowej działalności gospodarczej – lepiej nadają się do planowania i dokonywania wszelkich następstw prawnych, czyli sukcesji, związanych ze zmianami właścicielskimi. Spółki osobowe prawa handlowego, jak już była o tym mowa powyżej, mają niezależny byt prawny, pozwalają na rozdzielenie majątku firmowego i osobistego. Co do zasady, śmierć jednego z członków rodziny – będącego wspólnikiem spółki osobowej prawa handlowego nie powoduje utraty bytu prawnego przez przedsiębiorstwo. Natomiast w przpadku śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, jako byt nierozerwalnie związany ze swoim właścicielem, jednoosobowa działalność gospodarcza przestaje istnieć wraz z jego śmiercią. W takim przypadku bowiem członek rodziny, czy inni spadkobiercy nie mogą przejąć nazwy firmy, numeru NIP,  zdobytych koncesji lub pozwoleń. Jeżeli jeden lub kilku spadkobierców chce jednak kontynuować działalność zmarłego to jest to możliwe- jest to jednak proces dość skomplikowany i przede wszystkim czasochłonny.

Każdy jednoosobowy przedsiębiorca powinien mieć świadomość, że jego firma jest nierozerwalnie z nim związana i w razie jego śmierci dalsze prowadzenie firmy może być znacznie utrudnione. W związku z tym warto rozważyć podjęcie kroków mających na celu zabezpieczenie interesów przyszłych spadkobierców oraz ułatwienie w ewentualnym przejęciu firmy przez jednego lub kilku następców prawnych. Jednym z rozwiązań jest przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę osobową prawa handlowego. Co do zasady, rozwiązanie takie pozwoli, w razie śmierci przedsiębiorcy, na kontynuowanie działalności przez wspólników lub spadkobierców. Z punktu widzenia zyskowności każdego biznesu, zachowanie ciągłości prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo jest bezcenne.

Marcin Wika – Radca Prawny

Kancelaria CSW Więckowska i Partnerzy Radcy Prawni